zaterdag 29 december 2012

Huwelijksdispensaties bij de rooms-katholieke kerk (1)

Bij rooms-katholieke huwelijken komt het regelmatig voor, dat een huwelijk met dispensatie is gesloten. De drie belangrijkste dispensaties zijn: trouwen in de gesloten tijd (tempore clauso) en dispensaties wegens te nauwe bloedverwantschap (consanguinitatis) of aanverwantschap (affinitatis) tussen bruidegom en bruid. Dispensatie voor trouwen in de gesloten tijd betekent dat bruidegom en bruid vrijstelling krijgen om in de advent of vasten te trouwen. Dispensatie wegens bloedverwantschap wordt verleend als de bruidegom en bruid gemeenschappelijke grootouders (2e graad), overgrootouders (3e graad) of betovergrootouders (4e graad) hebben. Het kan daarbij voorkomen dat een betovergrootouder van de bruidegom dezelfde persoon is als een overgrootouder van de bruid. Er is dan sprake van een dispensatie in de 3e en 4e graad. Soms komt het voor, dat de huwelijkspartners langs een lijn een gemeenschappelijke betovergrootouder hebben en langs een andere lijn een gemeenschappelijke overgrootouder. Er is dan sprake van een dubbele dispensatie. Dispensatie wegens aanverwantschap komt alleen voor als minstens één van de huwelijkspartners eerder gehuwd is geweest. Als bijvoorbeeld een man als weduwnaar trouwt en zijn eerste echtgenote had eenzelfde overgrootouder als de vrouw waar de man nu mee trouwt vindt dispensatie plaats wegens aanverwantschap in de 3e graad. Ook hier kan dubbele dispensatie optreden. Als genoemde weduwnaar en zijn a.s. vrouw een gemeenschappelijke betovergrootvader hebben vindt er behalve dispensatie wegens aanverwantschap in de 3e graad ook dispensatie wegens bloedverwantschap in de 4e graad plaats. Vermeldingen van dispensaties kunnen een belangrijk hulpmiddel zijn bij stamboomonderzoek. In het hiernavolgende zullen enige voorbeelden van dispensaties volgen.

Op 30 maart 1750 trouwden Adrianus Peeters en Paula Nicolaas Smekens te Baarle-Nassau (DTB 3 Baarle-Nassau scan 104):



Zij krijgen dispensatie om te trouwen in de vastentijd.

Op 3 december 1797 trouwden Henricus Wouter Verhoeven en Jacoba Roel Janssens te Berkel-Enschot (DTB 3 Berkel-Enschot scan 32):.


Ook zij kregen huwelijksdispensatie, deze keer wegens huwelijk in de adventstijd.

Op 8 mei 1804 trouwden Antonius Aarts en Joanna Maria Pijnenborg te Loon op Zand met dispensatie wegens 2e graad bloedverwantschap (DTB 9 Loon op Zand scan 47):


Antonie Aarts overleed op 20 maart 1832 te Loon op Zand, 84 jaar, echtgenoot van Anna Maria Pijnenburg. Hij is gedoopt te Loon op Zand 11 november 1755, als zoon van Jan Aertse en Adriana van Eggelen.
Joanna Maria Pijnenborg overleed op 2 april 1834 te Loon op Zand, oud 55 jaar, weduwe van Antonie Aarde. Zij is op 29 juni 1779 te Loon op Zand gedoopt als dochter van Heiliger Pijnenborg en Cornelia Aarde. Cornelia Aarde is op 7 maart 1749 gedoopt te Loon op Zand als dochter van Joannes Aertse en Adriana van Eggelen. De dispensatie wegens 2e graad bloedverwantschap klopt dus niet. Dat had moeten zijn: 1e en 2e graad gemengd. Immers: Joannes Aerts en Adriana van Eggelen zijn de ouders van de bruidegom en de grootouders van de bruid.

Op 7 mei 1745 trouwden eveneens te Loon op Zand Henricus Valck en Maria van de Laer. Hun huwelijk vond plaats wegens 2e/3e graad gemengde bloedverwantschap (DTB 7 Loon op Zand scan 158):



Verklaringen over de graden van bloedverwantschap vereisen in het algemeen veel genealogisch onderzoek .
Soms vereist het helemaal geen onderzoek, dan spreekt de huwelijksinschrijving voor zich. Zo'n zeldzaam geval deed zich voor toen Digman Jan Adriaan Janssen alias Couwelaers op 18 maart 1684 te Alphen in ondertrouw ging met Catharina Jan Willem Janssen alias Couwelaers (DTB 3 Alphen en Riel scan 128). Dat huwelijk vond plaats met 3e graad dispensatie bloedverwantschap, en dat is geen verrassing. De grootvader van de bruidegom was Adriaan en die van de bruid was Willem. Dat waren broers. De gemeenschappelijke voorouder van bruidegom en bruid was dus Jan, de vader van beider opa's:



Een voorbeeld van dispensatie wegens 3e/4e graad gemengde bloedverwantschap vinden we bij het huwelijk van Cornelius Melis en Nicolaa Mutsaerts op 3 maart 1710 te Moergestel (DTB 2 Moergestel scan 79):



Een huwelijk wegens 4e graad bloedverwantschap en tevens een van de oudste huwelijken die in het werkgebied van Regionaal Archief Tilburg met dispensatie zijn gesloten is op 6 maart 1612 ingeschreven te Hilvarenbeek toen Abrahamus Cornelius van Aelst en Anna Gijsbertus Bon... trouwden (DTB 1 Hilvarenbeek scan 125):


Om deze dispensatie te kunnen verklaren helpen de DTB's niet, er zal uitgebreid onderzoek nodig zijn in rechterlijk en notarieel archief!

Een voorbeeld van dubbele dispensatie is het huwelijk van Joannes Tileman Beunis en Maria Theodorus Beunis, dat op 1 mei 1808 plaatsvond te Loon op Zand (DTB 9 Loon op Zand scan 49), zij trouwden met zowel 3e graad als 4e graad bloedverwantschap: 


Omdat bruidegom en bruid allebei Beunis heten, ligt het voor de hand dat één van de dispensaties via die lijn loopt en dat blijkt ook te kloppen:

Maria Beunis overleed op 17 december 1854 te Loon op Zand oud 66 jaar, echtgenote van Jan Tieleman Beunis. Zij is op 20 maart 1788 gedoopt te Loon op Zand als dochter van Theodorus Theodorus Beunissen en Cornelia Joannes Hamers. Haar vader Theodorus is op 16 januari 1749 gedoopt te Loon op Zand als zoon van Theodorus Tieleman Beunessen en Maria Thomas Swart. Grootvader Theodorus is op 30 april 1693 te Loon op Zand gedoopt als zoon van Tieleman Theodorus Beunen en Maria Henricus Verhoeven. 

Jan Tieleman Beunis overleed te Loon op Zand op 19 maart 1855, 79 jaar, weduwnaar van Maria Beunis, zoon van Tieleman en Maria Beunis. Zijn moeder heette geen Beunis, maar Sup! Johannes is op 27 november 1775 te Loon op Zand gedoopt als zoon van Tieleman Henricus Beunisse en Maria Sup.
Zijn vader Tieleman is op 3 november 1733 te Loon op Zand gedoopt als zoon van Henricus Tieleman Beunis en Maria Hubertus Hamers. Grootvader Henricus is op 24 juli 1699 te Loon op Zand gedoopt als zoon van Tieleman Theodorus Beunen en Maria Henricus Verhoeven. Laatstgenoemde Tieleman is zowel overgrootvader van de bruidegom als van de bruid en dat verklaart de 3e graad bloedverwantschap. De vierde graad bloedverwantschap loopt misschien via de familie Hamers: zowel bruidegom als bruid hebben een voorouder die Hamers heet.

(wordt vervolgd)

1 opmerking:

Anoniem zei

Er is nog een reden voor het aanvragen van een huwelijksdispensatie: namelijk, wanneer er sprake is van een gemengd huwelijk. Dus wanneer een katholiek wil trouwen met bijvoorbeeld een protestant.
Veel originele brieven van dispensatie zijn te vinden in de archieven van de parochies en in het archief van het bisdom.